فعالان حوزه اینترنت تحریم و فیلترینگ را از اصلی‌ترین چالش‌های وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات و دولت چهاردهم می‌دانند. علاوه بر تغییراتی که در داخل کشور اتفاق افتاده است، تغییرات پیش رو در نظم سیاسی جهان هم برخی از این فعالان را نسبت به وضعیت اینترنت در ایران نگران کرده است. وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات در دولت چهاردهم راه سختی در پیش دارد چون علاوه بر عمل به وعده‌های انتخاباتی رئیس‌جمهور منتخبش در راستای دسترسی به اینترنت آزاد، باید مسیر دولت سیزدهم را در توسعه زیرساخت‌ها ادامه دهد.
دولت چهاردهم در شرایطی روی کار می‌آید که بسیاری از پروژه‌های وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات در دوره عیسی زارع‌پور نیمه‌تمام باقی مانده است. پروژه فیبر نوری که به باور خیلی‌ها اصلی‌ترین دستاورد وزیر ارتباطات دولت سیزدهم به شمار می‌آید، هنوز به پوشش ۲۰ میلیون خانوار نرسیده و تا تحقق این وعده تنها یک سال زمان باقی است.
از سویی مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور دولت چهاردهم، در مناظرات انتخاباتی خود وعده‌های زیادی در مورد اینترنت داده است که اگر می‌خواهد پای وعده‌هایش بماند، مسیر سختی در پیش دارد.
پزشکیان در مناظرات انتخاباتی خود گفته بود «تمام تلاش خود را برای اصلاح نظام ناکارآمد فیلترینگ به کار می‌بندم» و در پستی در شبکه اجتماعی ایکس نوشته بود: «من اگر انتخاب شدم جلوی فیلترینگ خواهم ایستاد و کسب‌وکارهای تعطیل‌شده را بازیابی خواهم کرد.»
البته آرای اعضای دولت تنهای نیمی از کارگروه تعیین مصادیق مجرمانه را تشکیل می‌دهد و مسعود پزشکیان برای رفع فیلتر شبکه‌های اجتماعی به آرای ۶+۱ عضو دیگر این کارگروه احتیاج دارد. آرایی که عیسی زارع‌پور موفق نشد برای رفع فیلتر گوگل‌پلی به دست آورد.
کیفیت اینترنت و واگذاری فرکانس
آرش کریم‌بیگی، مدیرعامل شاتل موبایل، دراینباره می‌گوید: «فیلترینگ موضوعی نیست که فقط در اختیار وزیر ارتباطات باشد و وزیر ارتباطات در کنار دیگر وزرای عضو کمیته فیلترینگ باید بتواند همگرایی ایجاد کند. فیلترینگ سرویس اثربخشی نیست و فقط به یک هزینه ماهانه ثابت برای بخشی از مردم و یک درآمد چند هزار میلیارد تومانی برای فروشندگاه فیلترشکن تبدیل شده است.»
به باور کریم‌بیگی، علاوه بر فیلترینگ و دسترسی‌پذیری به سرویس‌ها، کیفیت اینترنت هم از عوامل نارضایتی مردم به شمار می‌رود و اینترنت موبایل به عنوان یکی از اصلی‌ترین مسیرهای دسترسی آنها به اینترنت، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
او دراینباره توضیح می‌دهد: «چالش دیگر موضوع فرکانس است که با افزایش تعداد مشترکین فرکانس به عنوان یک منبع محدود می‌تواند در کیفیت دسترسی‌پذیری مردم به سرویس اینترنت موبایل تاثیر بگذارد. تخصیص فرکانس جدید با قیمت و هزینه منصفانه به اپراتوری که بهتر از دیگران به تعهداتش عمل کند می‌تواند در تجربه مردم از اینترنت بروزینگ و دسترسی‌پذیری آن اثربخش باشد.»
کریم‌بیگی اختصاص دادن فرکانس به اپراتورهایی که به تعهدات‌شان در ارائه سرویس باکیفیت‌تر عمل می‌کنند را راهی برای بهبود کیفیت دسترسی‌پذیری مردم به اینترنت به‌ویژه در شهرهای بزرگ که محدودیت فرکانس دارند می‌داند.
چالش اصلی وزارت ارتباطات بیرون از مرزهاست
در مقابل مهدی انجیدانی، مدیرعامل شبکه اجتماعی ویراستی و پیام‌رسان گپ، قطع دسترسی ایران به اینترنت را با رئیس‌جمهور شدن دونالد ترامپ در آمریکا اصلی‌ترین چالش وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات دولت چهاردهم به حساب می‌آورد: «ترامپ قبلاً هم تهدید کرده بود که از طریق ripe و سازمان ICANN، کل IPهای ایران را مسدود می‌کند و با این کار عملاً می‌خواهد اینترنت ایران را فلج کند.»
البته انجیدانی ایران را تا حدودی در برابر این موضوع «خودکفا» می‌داند و می‌گوید: «ما تا حدی در بعضی از زمینه‌ها خودکفا هستیم اما در بعضی از زمینه‌ها هنوز خودکفایی نداریم. با توجه به تهدیدات جدی که از طرف آمریکا بر ما اعمال شده، کشور نیازمند این است که از نظر پدافندی قوی‌تر شود و همه نیازمندی‌هایی که معادل خارجی دارد در کشور فراهم شود.»
انجیدانی بومی شدن سیستم‌عامل گوشی‌ها را از یکی از مهم‌ترین راهکارهای پیش روی وزارت ارتباطات و وزارت صمت در دولت چهاردهم می‌داند و توضیح می‌دهد: «اگر آمریکا تحریم‌های ظالمانه‌ای علیه ایران اعمال کند، اختلالات زیادی حتی در تلفن‌های همراه به وجود می‌آید چون سیستم‌عامل گوشی‌های ما نه بومی شده و نه مثل چین، داخلی است. در صورت بروز چنین مشکلاتی چالش‌های حوزه ارتباطات ما بنیادین می‌شود و در آن زمان حرف از فیلترینگ اینستاگرام و تلگرام شبیه به یک شوخی بزرگ خواهد بود.»
تدوین قانونی برای حوزه اقتصاد دیجیتالی و خصوصاً اقتصاد سکومحور از مهم‌ترین کارهای دولت چهاردهم از نظر انجیدانی است. او دراینباره می‌گوید: «ما در اقتصاد دیجیتالی به‌شدت نیازمند تدوین قوانینی در دولت و ارسال لوایح آن به مجلس هستیم چون نبودن قانون در ایران باعث شده است با اقتصاد دیجیتالی برخورد سلیقه‌ای شود. در این راستا گام‌هایی برداشته شده اما هنوز تکمیل نشده است. خلاء قانونی در حوزه‌های مختلف باعث شده است سرمایه‌گذارها و افرادی که می‌خواهند وارد این صنعت شوند، همواره این نگرانی را داشته باشند که اگر یک سکو راه‌اندازی کنند ممکن است بعد از مدتی فیلتر یا جلوی آن گرفته شود.»
دولت چهاردهم باید شفاف عمل کند
انجمن تجارت الکترونیک در بخشی از سومین گزارش وضعیت اینترنت ایران، درخواست‌های خود در مورد اینترنت از دولت بعدی را تحت سه عنوان مطرح کرد. اولین درخواست آنها تلاش فعالانه برای اصلاح ساختارهای فیلترینگ و کاهش محدودیت‌های اینترنت ایران است.
این انجمن پیش از مشخص شدن نتیجه انتخابات ریاست‌جمهوری از رئیس‌جمهور بعدی خواست علاوه بر گزارش شفاف به مردم برای رفع فیلتر سایت‌های کاربری و شبکه‌های اجتماعی، قوانین فیلترینگ ایران را اصلاح کند. آنها همچنین خواستند آرای ۶ نماینده دولت در کارگروه تعیین مصادیق مجرمانه شفاف شود.
درخواست دوم انجمن تجارت الکترونیک از دولت چهاردهم، رفع انحصار شرکت ارتباطات زیرساخت و توسعه پرسرعت اینترنت است. انجمن از وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات دولت چهاردهم خواسته سرعت و پهنای باند بین‌الملل را افزایش دهد و فیبر نوری و 5G توسعه پیدا کنند.
همچنین در این بخش از وزیر ارتباطات خواسته شده گزارشی شفاف و برخط از شاخص‌های اینترنت به تفکیک اپراتور، استان، محتوای داخل/خارج و… ارائه دهد.
پس از اشاره به موضوع فیلترینگ که تصمیم‌گیری در مورد آن در داخل کشور اتفاق می‌افتد، انجمن تجارت الکترونیک از دولت جدید خواسته دیپلماسی بین‌المللی خود را تقویت کند تا بتواند در راستای برداشته شدن تحریم‌های بین‌المللی فناوری گام بردارد.
سعید سوزنگر، کارشناس شبکه و امنیت، نیز به این موارد اشاره می‌کند و می‌گوید: «مساله اول ما شفافیت در مورد پهنای باند بین‌المللی است که از زمان بسته شدن تهران IXP روشن نبود. البته الان سایت بالا آمده اما آمار و دیتای درستی نشان نمی‌دهد و میزان ترافیک ماه در سه سال گذشته نامشخص است.»
سوزنگر درباره شفافیت آرای اعضای کارگروه تعیین مصادیق مجرمانه توضیح می‌دهد: «ما در این کارگروه به دو شفافیت نیاز داریم؛ اول اینکه اعضای دولت به درخواست‌های مختلف چه رأیی داده‌اند و دوم اینکه دلایل فیلترینگ وب‌سایت‌ها، سرویس‌ها و پلتفرم‌ها چیست؟ مثلاً الان به ما می‌گویند برای رفع فیلتر گوگل‌پلی ۶ رأی موفق داریم؛ اولاً ما نمی‌دانیم این موضوع حقیقت دارد یا نه؛ ثانیاً اگر بدانیم چنین آرایی هست، می‌توانیم با نمایندگان مجلس درباره آن صحبت کنیم و یک رأی جذب کنیم تا گوگل‌پلی رفع فیلتر شود.»
سوزنگر بزرگ‌ترین درخواست از دولت چهاردهم را تغییر نگاه حاکمیت به اینترنت می‌داند و می‌گوید: «الان نگاه حکومت این است که اینترنت یک سرویس روی شبکه است و هر وقت به آن نیاز نداشته باشد می‌تواند پهنای باندش را ببندد. باید این نگاه اصلاح شود و حکومت به این باور برسد که اینترنت یک شبکه فرامرزی، فراملی و جزو حقوق مردم است.»
سرعت، کیفیت و آزادی اینترنت، اصلی‌ترین چالش وزارت ارتباطات در چند دولت اخیر بوده و احتمالاً در دولت بعدی نیز چنین خواهد بود. آیا وزیر جدید می‌تواند پاشنه آشیل وزارتخانه‌اش را به نقطه قوت تبدیل کند؟